Το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (Σ.Β.Α.Κ.) είναι ένα στρατηγικό σχέδιο, το οποίο βασίζεται σε υφιστάμενες πρακτικές σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη αρχές όπως είναι η συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες αποφάσεων, η ολιστική προσέγγιση στην άσκηση πολιτικής καθώς και η συνεχής αξιολόγηση των παρεμβάσεων. Βασικό κριτήριο για την εκπόνηση του σχεδίου είναι η ικανοποίηση των υφιστάμενων και των μελλοντικών αναγκών μετακίνησης προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής στα αστικά κέντρα.
Τα ΣΒΑΚ διαφοροποιούνται από τις συνήθεις μελέτες μακροχρόνιου ή βραχυχρόνιου συγκοινωνιακού σχεδιασμού αλλά και τις μελέτες διαχείρισης κυκλοφορίας και στάθμευσης. Οι σημαντικότερες διαφορές των ΣΒΑΚ από τις άλλες μελέτες είναι κατά βάση οι ακόλουθες:
1. Επικεντρώνονται στον άνθρωπο και όχι στην κυκλοφορία των οχημάτων
2. Ο βασικός τους στόχος είναι η βελτίωση της προσβασιμότητας και ποιότητας ζωής αντί της βελτίωσης της χωρητικότητας του οδικού δικτύου για την διευκόλυνση της κυκλοφοριακής ροής
3. Προϋποθέτουν προσεγγίσεις ενιαίου σχεδιασμού (μεταφορών, χρήσεων γης, περιβάλλοντος, κοινωνικής συνοχής, κλπ) και όχι μόνο θεματική προσέγγιση
4. Βασίζονται σε διεπιστημονική προσέγγιση με συμμετοχή επιστημόνων πολλών ειδικοτήτων
5. Δεν περιορίζονται από διοικητικά όρια περιοχών αλλά εκτείνονται γεωγραφικά με βάση λειτουργικά κριτήρια
6. Προϋποθέτουν την συνεχή αξιολόγηση των επιπτώσεων των διαφόρων παρεμβάσεων και τη διαμόρφωση μιας διαδικασίας μάθησης και βελτίωσης
7. Βασίζονται στη συμμετοχική διαδικασία όλων των εμπλεκομένων φορέων καθώς και άλλων άμεσα ενδιαφερομένων οργανισμών και όχι μόνο στη συμμετοχή του επισπεύδοντος φορέα.
Η εκπόνηση ενός ΣΒΑΚ για μία πόλη αναμένεται να αποφέρει πολλαπλά οφέλη όπως: καλύτερες συνθήκες προσβασιμότητας στα εναλλακτικά μέσα μεταφοράς, βελτίωση της ασφάλειας στις μετακινήσεις, μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της κατανάλωσης ενέργειας, αύξηση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας στη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών και ενίσχυση της ελκυστικότητας και της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος.
Σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και τις επικρατούσες τάσεις που διαμορφώνονται στην Ε.Ε και στα κράτη μέλη της η ύπαρξη ΣΒΑΚ σε μια αστική ή μητροπολιτική περιοχή, αλλά και σε μία περιφέρεια, θα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση παρεμβάσεων και έργων με συνδρομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των διαφόρων ταμείων της. Στο πλαίσιο αυτό η εκπόνηση ΣΒΑΚ θα καταστεί στα αμέσως επόμενα χρόνια υποχρεωτική αλλά και αναγκαία προκειμένου οι ΟΤΑ να μπορούν να απορροφούν οικονομικούς πόρους για την υλοποίηση του προγράμματός τους. Θα απαιτείται δηλαδή η ύπαρξη
ολοκληρωμένου και εγκεκριμένου σχεδίου που θα αντιμετωπίζει κατά ενιαίο τρόπο όλα τα ζητήματα που αφορούν την κινητικότητα των προσώπων, τη αλληλεπίδραση με τις χρήσεις γης και τον αστικό χώρο, τις επιπτώσεις στη οικονομία και την κοινωνία, την απασχόληση κλπ.
Σύμφωνα με τις προδιαγραφές των ΣΒΑΚ, η διαδικασία ανάπτυξης ενός ΣΒΑΚ, αποτελείται από 4 Φάσεις (Phases), 11 Βήματα (Steps) και 32 Δραστηριότητες. Όλες αυτές οι διαδικασίες περιγράφονται σχηματικά από τον γνωστό ως «Κύκλο των ΣΒΑΚ», όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα.
Η αναγκαιότητα ανάπτυξης ενός Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) για την πόλη της Κομοτηνής, προέκυψε από την ανάγκη επίλυσης ενός μεγάλου αριθμού προβλημάτων άμεσα συνυφασμένων με την κινητικότητα ανθρώπων και αγαθών, καθώς και της γενικότερης κυκλοφοριακής οργάνωσης της πόλης.
Η πόλη της Κομοτηνής ως αστικό κέντρο μεσαίου μεγέθους αντιμετωπίζει μια σειρά θεμάτων που αφορούν στον τρόπο της χωρικής της ανάπτυξης, σε προβληματικές μετακινήσεις προσώπων και αγαθών είτε πεζή ή με μηχανοκίνητα μέσα, σε ασυνέχειες του υπάρχοντος οδικού δικτύου, σε έλλειψη συνεχούς πολεοδομικού και κυκλοφοριακού σχεδιασμού, στη λήψη αποσπασματικών μέτρων και ενεργειών από τους εκάστοτε αρμόδιους φορείς και τέλος στην έλλειψη χάραξης κοινής πολιτικής όσον αφορά στις αστικές μετακινήσεις.
Η αδυναμία ελέγχου της άναρχης και παράνομης στάθμευσης στο κέντρο της πόλης, οι παρωχημένες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις σε συνδυασμό με τα φτωχά γεωμετρικά χαρακτηριστικά του οδικού δικτύου και την ύπαρξη κρίσιμων αδιάνοικτων τμημάτων δημιουργούν πρόσθετα μια σειρά από κυκλοφοριακά ζητήματα και πιέσεις όσον αφορά την κινητικότητα.
Στόχος του έργου είναι η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας για το Δήμο Κομοτηνής, μέσω της υλοποίησης των παρακάτω δράσεων, οι οποίες αποτελούν δράσεις του κύκλου των ΣΒΑΚ:
1. Προετοιμασία ανάλυσης υφιστάμενων προβλημάτων κινητικότητας και ευκαιριών ανάπτυξης ενός βιώσιμου συστήματος μεταφορών, μέσω της καταγραφής των υφιστάμενων κυκλοφοριακών χαρακτηριστικών της εξεταζόμενης περιοχής.
2. Ανάπτυξη ενός κοινού οράματος για την κινητικότητα και ενεργή ενημέρωση του ευρύ κοινού για αυτό.
3. Καθορισμός προτεραιοτήτων για την κινητικότητα του Δήμου Κομοτηνής και ανάπτυξη ειδικών (S.M.A.R.T.) κατά την ευρωπαϊκή ορολογία στόχων για την παρακολούθηση της επίτευξης των σκοπών του ΣΒΑΚ.
4. Ανάπτυξη σεναρίων διαχείρισης βιώσιμης κινητικότητας της υπό μελέτη περιοχής.
5. Προσδιορισμός (μέσα από βιβλιογραφική ανασκόπηση βέλτιστων πρακτικών) των μέτρων εκείνων που κρίνονται το δυνατόν αποτελεσματικότερα για την ικανοποίηση των στόχων που τέθηκαν.
6. Προετοιμασία σχεδίου δράσης και προϋπολογισμού των προτεινόμενων μέτρων.
Βασικό αντικείμενο του έργου είναι η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου με επίκεντρο την κινητικότητα κατοίκων, εργαζομένων και επισκεπτών που θα υποδεικνύει με σαφήνεια τα μέτρα και τις παρεμβάσεις που θα πρέπει να αναπτύξει ο Δήμος κατά την επόμενη δεκαετία.
Η διαδικασία υλοποίησης θα ολοκληρωθεί σε 12 μήνες (04/08/2021 – 04/08/2022) σε συνεργασία με εξωτερικό ανάδοχο (CONSORTIS) και θα ακολουθήσει τρία (3) στάδια:
· Στάδιο Ι: Κατά το πρώτο Στάδιο θα πραγματοποιηθεί καταγραφή και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης σε ότι αφορά την κινητικότητα, αλλά και εντοπισμός των υπαρχόντων προβλημάτων και αναγκών. Παράλληλα, θα αναπτυχθεί ένα κοινό όραμα για την κινητικότητα. Επιπλέον, θα διαμορφωθεί ένας αριθμός εναλλακτικών σχεδίων κυκλοφοριακής οργάνωσης και διαχείρισης της κινητικότητας στην εξεταζόμενη περιοχή, η αξιολόγηση των οποίων θα γίνει μέσω κυκλοφοριακού μοντέλου που θα αναπτυχθεί για το σκοπό αυτό και των ειδικών στόχων που έχουν τεθεί. Τέλος, κατά τη διάρκεια του Σταδίου θα λάβουν χώρα διαδικασίες διαβούλευσης με εμπλοκή και ενεργοποίηση και της κοινωνίας των πολιτών.
· Στάδιο ΙΙ: Το 2ο Στάδιο περιλαμβάνει την ωρίμανση της επαναδιαμορφωμένης πρότασης βάσει και αξιο-λόγησης των αποτελεσμάτων της διαβούλευσης και τεκμηριωμένη διαμόρφωση του οριστικού σχεδίου κυκλοφοριακής οργάνωσης. Επιπλέον, αναφέρεται στην ανάπτυξη της τελικής λίστας των προτεινόμενων μέτρων έτσι ώστε να υλοποιηθεί το επιλεγέν σενάριο βάσει των ειδικών στόχων, καλών πρακτικών προσαρμοσμένων στην περιοχή παρέμβασης και των διαθέσιμων χρηματικών πόρων, ενώ περιλαμβάνει και διαδικασίες διαβούλευσης.
· Στάδιο ΙΙΙ: Το 3ο Στάδιο αναφέρεται στην υλοποίηση του τελικού Σχεδίου Δράσης και των προτεινόμενων μέτρων με χρονοδιάγραμμα υλοποίησης, εκτίμηση προϋπολογισμού και εναλλακτικών τρόπων χρηματοδότησης, την προετοιμασία του σχεδίου παρακολούθησης και αξιολόγησης και την καθο-δήγηση για την έγκριση και υιοθέτηση του Σχεδίου.
Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει το αστικό κέντρο της Κομοτηνής, ενώ θα εξετασθούν και τις συνδέσεις όμορων οικισμών που οι κάτοικοί τους πραγματοποιούν καθημερινές μετακινήσεις προς την πόλη της Κομοτηνής.
Για τη σύνταξη και το περιεχόμενο του ΣΒΑΚ θα ληφθούν υπόψη οι προβλέψεις του Ν.4599/2019 και ελλείψει εθνικού πλαισίου οδηγιών η μεθοδολογία του έργου θα βασισθεί στις “ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (GUIDELINES, DEVELOPING AND IMPLEMENTING A SUSTAINABLE URBAN MOBILITY PLAN)” που έχει εκδώσει η European Platform on Sustainable Urban Mobility Plans.